กฎหมายไทยเกี่ยวกับ Seaman Book : ใครออกให้? ต้องต่ออายุเมื่อไร?

Seaman Book หรือ “หนังสือคนประจำเรือ” เป็นเอกสารสำคัญที่กฎหมายไทยกำหนดให้ผู้ปฏิบัติงานบนเรือทุกประเภทต้องมี ไม่ว่าจะเป็นเรือพาณิชย์ เรือสำราญ หรือเรือประมง เพราะเป็นหลักฐานยืนยันตัวตน คุณสมบัติ และประวัติการทำงานของลูกเรือตามข้อบังคับด้านความปลอดภัยทางทะเล หากไม่มีเอกสารนี้ จะไม่สามารถลงเรือทำงานอย่างถูกกฎหมายได้ บทความนี้สรุปทั้งหมดว่า ใครเป็นผู้ออก Seaman Book, มีกฎหมายใดคุมกำกับ และต้องต่ออายุเมื่อไร แบบเข้าใจง่ายและครบถ้วนที่สุด

1. กฎหมายไทยเกี่ยวกับ Seaman Book คืออะไร

กฎหมายไทยกำหนดให้ลูกเรือทุกคนต้องมี “หนังสือคนประจำเรือ” ตามพระราชบัญญัติและกฎกระทรวงที่ออกภายใต้กฎหมายเดินเรือในน่านน้ำไทย ซึ่งประกาศชัดเจนว่า เอกสารนี้เป็น “หนังสือสำคัญประจำตัว” ที่ใช้ในการบันทึก

• การเข้าปฏิบัติงานบนเรือ

• ตำแหน่งและหน้าที่

• ชั่วโมงเดินเรือ (Sea Service)

• การฝึกอบรมหรือใบอนุญาตต่าง ๆ

ดังนั้น Seaman Book จึงมีสถานะเป็น เอกสารราชการที่จำเป็นตามกฎหมาย ไม่ใช่เพียงเอกสารของบริษัทเดินเรือ

2. ใครเป็นผู้ออก Seaman Book ในประเทศไทย

ผู้ออกเอกสารอย่างเป็นทางการคือ กรมเจ้าท่า (Marine Department) โดยมีหน่วยงานย่อยที่รับผิดชอบ คือ

• กองมาตรฐานคนประจำเรือ

• สำนักงานเจ้าท่าภูมิภาค

• สำนักงานเจ้าท่าสาขาตามจังหวัดท่าเรือ

ไม่ว่าคุณจะทำงานเรือประเภทใด หากเป็นเรือที่จดทะเบียนในประเทศไทย ต้องมาขอทำ Seaman Book จากกรมเจ้าท่าเท่านั้น ซึ่งครอบคลุมทั้งเรือพาณิชย์และเรือประมง

3. คุณสมบัติพื้นฐานของผู้ที่สามารถขอ Seaman Book ได้

ตามกฎหมายและระเบียบกรมเจ้าท่า ผู้ที่ต้องการขอหนังสือคนประจำเรือต้องมีคุณสมบัติดังนี้

1. มีอายุไม่ต่ำกว่า 16 ปีบริบูรณ์ (งานจริงมักใช้เกณฑ์ 18 ปีขึ้นไป)

2. มีสุขภาพพร้อมสำหรับงานทางทะเล ไม่มีโรคต้องห้าม

3. ไม่เป็นผู้วิกลจริตหรือพิการจนไม่สามารถปฏิบัติงานได้

4. มีใบรับรองแพทย์สำหรับงานทางทะเล (Fit for Sea Duty)

5. ผ่านการอบรมที่จำเป็น เช่น STCW Basic Safety (ในเรือพาณิชย์)

6. กรณีเป็นแรงงานต่างด้าว ต้องมีพาสปอร์ต วีซ่า และใบอนุญาตทำงานถูกต้อง

คุณสมบัติที่ชัดเจนที่สุดคือ ผู้ขอต้องเป็นผู้ที่ “มีเหตุผลจำเป็นต้องลงเรือทำงานจริง” และสามารถพิสูจน์ได้ด้วยเอกสารประกอบ เช่น สัญญาจ้างหรือจดหมายรับรองจากบริษัทเดินเรือ

4. อายุของ Seaman Book: ต้องต่ออายุเมื่อไร

กฎหมายไทยกำหนดว่า หนังสือคนประจำเรือมีอายุสูงสุดไม่เกิน 5 ปี นับจากวันที่ออกเล่ม โดยอธิบดีกรมเจ้าท่าจะกำหนดอายุใช้งานของเอกสารในแต่ละช่วงเวลา แต่รูปแบบที่ใช้จริงทั่วประเทศคือ

• Seaman Book มีอายุ 5 ปีเต็ม

• เมื่อครบกำหนดต้อง “ต่ออายุ” หรือ “ออกเล่มใหม่”

• หากปล่อยให้หมดอายุ จะไม่สามารถใช้ลงเรือได้ตามกฎหมาย

ควรต่ออายุก่อนหมดอายุกี่เดือน?

แม้กฎหมายไม่ระบุชัดเจน แต่แนวปฏิบัติที่กรมเจ้าท่าแนะนำคือ

• ควร ต่ออายุก่อนหมดอายุ 1–2 เดือน

• โดยเฉพาะผู้ที่มีตารางขึ้นเรือหรือเดินเรือระยะยาว

เหตุผลเพราะเอกสารหมดอายุกะทันหันอาจทำให้ไม่ผ่านการตรวจเรือ หรือทำให้บริษัทไม่สามารถส่งตัวลูกเรือขึ้นปฏิบัติงานได้

5. ขั้นตอนการต่ออายุ Seaman Book ตามกฎหมาย

เวลาไปต่ออายุ ต้องดำเนินการที่ กรมเจ้าท่า หรือสำนักงานเจ้าท่าภูมิภาค โดยใช้ขั้นตอนหลัก ๆ ดังนี้

1) เตรียมเอกสารให้ครบ

โดยทั่วไปประกอบด้วย

• เล่ม Seaman Book เดิม

• รูปถ่ายตามที่หน่วยงานกำหนด

• ใบรับรองแพทย์ (บางกรณี)

• ใบยืนยันการทำงานบนเรือ หรือเอกสารจากนายจ้าง (สำหรับแรงงานต่างด้าวหรือกรณีเฉพาะ)

2) ยื่นคำขอต่ออายุ

• ยื่นแบบฟอร์ม + เอกสาร

• ชำระค่าธรรมเนียมตามอัตราที่กรมเจ้าท่ากำหนด

3) รอออกเล่มใหม่

• โดยปกติใช้เวลา 1–3 วันทำการ

• บางพื้นที่อาจนานกว่าเล็กน้อยหากมีผู้ยื่นจำนวนมาก

เมื่อได้รับเล่มใหม่แล้ว ควรตรวจสอบข้อมูลทั้งภาษาไทยและอังกฤษให้ถูกต้องทันที เพราะข้อมูลที่ผิดจะมีผลต่อการเดินทาง, วีซ่า, และการสมัครงานในอนาคต

6. กรณีหมดอายุหรือเล่มเสียหาย ต้องทำอย่างไร

หาก Seaman Book

• หมดอายุ

• สูญหาย

• ชำรุดจนอ่านไม่ออก

• ถูกเปลี่ยนชื่อ สกุล หรือข้อมูล

ลูกเรือต้องแจ้งต่อกรมเจ้าท่าและดำเนินการ “ออกเล่มใหม่” โดยใช้เอกสารตามที่ระเบียบกำหนด ซึ่งจะคล้ายกับขั้นตอนขอต่ออายุทั่วไป

7. การใช้เล่มหมดอายุมีผลอย่างไรตามกฎหมาย

การใช้ Seaman Book ที่หมดอายุถือว่า ผิดกฎหมายเดินเรือของไทย และส่งผลหลายด้าน เช่น

• ไม่ผ่านการตรวจเรือก่อนออกเดินทาง (Port State/Flag State Control)

• บริษัทมีความผิดฐานใช้คนประจำเรือที่เอกสารไม่ถูกต้อง

• ลูกเรือไม่สามารถขึ้นเรือหรือเดินทางระหว่างประเทศได้

• อาจกระทบต่อประกันภัยหรือความคุ้มครองระหว่างเกิดอุบัติเหตุ

ดังนั้น การต่ออายุให้ทันจึงเป็นเรื่องสำคัญมาก

8. สรุป: Seaman Book ภายใต้กฎหมายไทย

• ผู้ออกเอกสาร: กรมเจ้าท่า

• ใช้กับลูกเรือทุกประเภทที่ทำงานบนเรือจดทะเบียนไทย

• เล่มมีอายุ ไม่เกิน 5 ปี

• ต้องต่ออายุก่อนหมดอายุเพื่อไม่ให้ผิดกฎหมาย

• ไม่มีเล่มหรือเล่มหมดอายุ = ไม่สามารถทำงานบนเรือได้อย่างถูกต้อง

• เป็นเอกสารราชการที่ใช้ยืนยันตัวตน ประสบการณ์ และสิทธิในการปฏิบัติงานบนเรือ